- Gıda ürünlerini alırken , güvenilirliği, kalitesi, doğallığı ile ilgili endişeleri gidermenin yolları nelerdir ?
Tüketicilerin en çok merak ettiği konular satın aldıkları gıda ürünlerinin kalitesini, güvenilirliğini nasıl anlaması gerektiği ile ilgili GLADER TÜKETİCİ OKULU İcra Komitesi Başkanı Erol Gazi Hisoğlu tüm merak edilen soruları cevapladı.
SORU : Tüketici ürün alırken oldukça tedirgin. Nelere dikkat etmeleri gerekiyor sizce?
Gıdaların güvenilir olabilmesi için yiyecek ve içeceklerin üretimleri, taşınmaları, işlenmeleri, hazırlanmaları, satışları, muhafazaları ve tüketilmelerine kadar olan aşamalarda hijyen kurallarına uyulması gerekmektedir.
Bu amaçla, Gıda kaynaklı tehlikeleri azaltmak ve gıda işleme ve hazırlama aşamasında daha güvenilir gıda sağlamak amacıyla güvenilir gıda işleme sürecine katkıda bulunmak için Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) “Daha Güvenilir Gıda İçin 5 Anahtar” yaklaşımı geliştirmiştir.
Ayrıca önümüzdeki dönemlerde de çok duyacağınız veya şu ana kadar çokça duyduğunuz aşağıdaki iki tanıma dikkatinizi çekmek istiyorum:
Gıda Güvenilirliği / Güvenliği: Gıdalarda olabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve her türlü zararların bertaraf edilmesi için alınan tedbirler bütünüdür.
Gıda Güvencesi: İnsanların doğal hakkı olan sağlıklı yaşama ulaşabilmeleri için uygun fiyatta, sağlıklı, yeterli, besleyici ve güvenilir gıdaya sürekli erişimin sağlanmasıdır.
Maalesef bu iki tanımında karşılığı tam olarak sağlayabilmiş değiliz. İşte o nedenledir ki gıda zehirlenmeleri, gıdalarda taklit ve hileler, gıda terörü, gıda güvenliği, hijyen, gıdalarda fiyat enflasyonu vb konular ülke gündeminden hiç düşmemektedir.
Yine maalesef ki denetim/kontrol sıklığı ve laboratuvarlarımızda tetkike yönelik teknolojik imkanlar arttıkça olumsuz anlamda kötü niyetlilerin hilelere yönelik yöntemleri artarak devam edecektir. Kanaatimce önümüzdeki süreçte bu böyle devam edecektir.
• Gıdaların satın alırken öncelikle nereden aldığımız önemlidir. Ülkemizde semt pazarları, market, bakkal, sokak ve internet gibi yerlerde satılan gıdaların kontrol/denetim yetkilerinde farklılıklar mevcut. Söz konusu yetkiler, Tarım ve Orman Bakanlığı, Sağlık Bakanlığı, Ticaret Bakanlığı ve Belediyeler arasında paylaştırılmıştır.
Örneğin; Sokakta arabalarda satılan çiğ sütlerin denetimleri Belediyeler kontrol ederken Market de satılanları bakanlık kontrol etmektedir. İnternetden satılan hileli gıdaların (bal gibi) denetimini yine bakanlık yapamıyor (eğer üretim ve satış adresleri yok ise). Bu örnekler arttırılarak çoğaltılabilir.
• O nedenle bildiğimiz ve güvenilir satış ve üretim yapan yerlerinden alışveriş yapmalıyız.
• Şikayetlerimizi Bakanlığın 174 ALO GIDA hattı veya whatsapp (0 501 174 0 174) şikayet hattına yapabiliriz.
SORU : Piyasadaki bu tarz üretimdeki ürünlerin denetimi ne sıklıkla yapılıyor? Yaptırımları neler?
• Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yetkisinde olan gıda işletmelerinin (üretim ve satış yerleri) denetimi İl ve İlçe Müdürlükleri tarafından yıl içerisinde denetimleri yapılmaktadır. Bakanlık bünyesinde kullanılan Güvenilir Gıda Bilgi Sistemi (GGBS) proğramı üzerinden tüm gıda işletmeleri belli periyotlarda denetim/kontrol edilmektedir. Denetim sıklığı bir önceki denetimde o işletmeye denetçiler tarafından verilen puan üzerinden söz konusu proğram belirlemektedir. Ortaya bir risk değerlendirmesi çıkmakta ve bir sonraki denetim tarihi belirlenmektedir. Yıl içerisinde binlerce denetim gerçekleştirilmektedir. Ayrıca ilave olarak şikayetler üzerine (174 ALO GIDA hattı, yazılı dilekçe vb) de denetimlere gidilmekte ve gerekirse de numune alınarak laboratuvar analizi yaptırılmaktadır.
• GGBS'de; firma, işletme, denetim, analiz sonuçları, ihracat ve ithalat bilgileri kaydı tutulmaktadır. 81 İl Tarım Müdürlüğü, gıda denetim yetkisi verilen ilçe müdürlükleri, kamu ve bakanlığımızca izin verilmiş özel laboratuvar, gıda ithalatı ve ihracatı yapan firmalar bu programı kullanabilmektedir.
• Bu denetim/kontroller daha çok insan sağlığını tehlikeye düşürecek hususlar, hijyen, tesis ve mevzuat gerekliliklerinin kontrolü yönünde yapılmaktadır. Satılan gıdaların FİYATLARI hususunda herhangi bir işlem yapılmamaktadır. Serbest ekonomi, serbest piyasa, serbest fiyat vs =)
• Cezalandırmaya yönelik para cezası, hapis cezası ve ayrıca bakanlığın internet sayfasından hile yapan firmaların isimleri kamuoyuna duyurulmaktadır.
SORU: Ürünleri alırken, içeriğindekiler kısmında nelere dikkat edilmeli
• Gıdaların ambalaj bilgileri ve üzerindeki etiket bilgileri çok önemlidir. Tüketiciler asgari seviyede bu bilgileri değerlendirebilmelidir. Satılan ürünlerin ambalajı üzerinde Bakanlık tarafından onaylı olduğunu gösteren Onay Numarasını kontrol etmeliyiz.
•
• Gıda Maddesi Satın Alırken; öncelik sırasına göre
- Önce kuru ve konserve gıdaları,
- Taze sebze ve meyveleri,
- Süt ve süt ürünleri,
- Taze et ve balıkları,
- En sonra da donmuş gıdaları almalıyız.
• Gıda Maddesi Etiketindeki Bilgiler Önemlidir.
- Gıda maddesi etiketinde çok sayıda bilgi yer almaktadır. Üretici firma, içerdikleri, parti numarası, net miktarı, son tüketim tarihi vb. olmak üzere tümü de önemlidir.
- Fakat üretim izni, raf ömrü ve içeriği hakkındaki bilgiler daha da önemlidir. Çünkü gıdanın yasallığı, güvenliği, gerçekliği ile yakından ilişkilidir.
- Bu bilgilerin yer almadığı gıda maddesi, ambalajlı da olsa satın alınmamalı veya iade edilmelidir.
• Ambalajı Dikkatli Bir Şekilde İnceleyin;
- Ambalajı üzerinde delikler, çatlaklar, yırtıklar bulunan olan gıda maddelerini almayın.
- Her zaman önce meyve ve sebzeleri satın alın ve naylon poşetlere koyun.
- Ambalajın üzerindeki son kullanma tarihini kontrol edin ve son kullanma tarihi geçmiş gıdaları satın almayın.
- Son kullanma tarihi yazılırken, gıdanın uygun muhafaza şartlarında tutulacağı dikkate alınarak yazılır. Eğer gıdanın soğukta muhafaza edileceği yazılmışsa, gıdanın 2°C veya 4°C sıcaklıklarda saklanması gerekir.
- Şayet gıda uygun saklama koşullarında tutulmamışsa, son kullanım tarihinin bir önemi kalmamıştır. Bazen peynir ve meyve sebze gibi gıdalar paketten çıkarıldığında küflenmiş olabilir.
- Hemen hemen tüm peynir, meyve, sebze, salatalar küfle bulaşıktır, ancak gözle görülemez. Zaman içinde küf gelişimi görünür hale gelir.
- Mümkün olduğunca gıdayı taze alın ve uygun koşullarda muhafaza edin, hazırlayın ve tüketin. Bazen raf ömrü sadece tahmini bir değerdir.
• Raflardaki Sıcaklığı Kontrol Edin;
- Soğukta muhafazası gereken bir gıdanın soğuk olmadığından şüpheniz varsa almayın.
- Soğutucu ve donduruculardaki sıcaklık ölçerleri kontrol edin.
- Taze meyve ve sebze < 10°C
- Süt ve süt ürünleri < 4°C
- Et, balık, tavuk < 2°C
- Dondurulmuş Gıda < -18°C vb.
• Taze Ürünleri Seçin;
- Meyve ve sebzelerin görünümünün mümkün olduğunca taze olmasına dikkat edilmelidir.
- Çok yaş görünümde, üzerinde lekeler olan ve hafif çürümüş veya üzerine özsuyu bulaşmış sebze ve meyveleri almaktan kaçınılmalıdır.
- Sadece görünümün gıdanın GÜVENLİ oluşunun bir garantisi olmadığı da unutulmamalıdır.
• Kırmızı Et ve Et Ürünleri ile Kanatlı Et ve Et Ürünleri Alırken;
- Kırmızı etler eğer tam karkas veya yarım karkas halinde ise etlerin üzerinde yasal damgalarının
bulunmasına,
- Taze olarak satışa sunulan kırmızı etlerin canlı ve parlak kırmızı renkte, tavuk etlerinin ise canlı, diri, parlak ve gri beyaz renklerde olmasına,
- Doğal renklerinin dışında aşırı sarı, yeşil ve benzeri renklerde etlerin satın alınmamasına,
- Kanatlı ve kırmızı etlerin yüzey kısımlarında aşırı bir ıslaklık ve yapışkanlığın bulunmamasına,
- Kırmızı ve tavuk etlerinin dış yüzeylerinde dışkı içeriklerinin veya çevresel etkenlere bağlı kirlerin olmamasına,
- Uzun süreli muhafazalara bağlı olarak etlerin yüzey kısımlarının rutubetini kaybetmesi ve kurumasına bağlı olarak, donuk ve koyu kahve veya kararmış etlerin alınmamasına,
- Parça formlarda kaplar içerisinde satılan kırmızı ve beyaz etler, kap içerisinde fazla miktarda kanlı sıvı toplanmış ise satın alınmamasına,
- Etlerin kendilerine özgü kokusunun dışında ağırlaşmış kötü bir koku, ilaç kokusu veya dezenfektan kokusu bulunmamasına,
- Aşırı yumuşamış ve ezilmiş kırmızı ve kanatlı etlerinin alınmamasına
- Reyonlarda satılan kırmızı ve tavuk etlerinden hazırlanmış hazır kıymaların mümkünse alınmamasına, zorunlu alınması gereken durumlarda veteriner hekim çalışan yerlerden alınmasına,
- Donmuş olarak satın alınacak kırmızı ve kanatlı etlerinin üzerindeki son kullanma tarihine dikkat edilmesi ve ayrıca çözünmüş, yumuşamış ürünlerin alınmamasına,
- Donmuş olarak satın alınacak etler üzerinde bölgesel renk değişikliği olmamasına,
- Et satış reyonlarındaki muhafaza dolaplarının çalışır vaziyette olmalarına ve özellikle soğutulmuş taze et satan reyonların sıcaklıklarının 4°C’nin üzerinde olmamasına, donmuş ürünlerin muhafaza edildiği dolapların ise -18 °C’nin altında olmamasına,
- Reyonlarda kırmızı et, sakatat ve kanatlı eti satış bölümleri ve satış personeli ayrı olan işletmelerden alış-veriş yapılmasına,
- Hazır paket olarak satılan kırmızı ve kanatlı etlerinin paketler üzerindeki son kullanma tarihlerinin geçmemiş olmasına,
- Vakum paket olarak satılan kırmızı ve tavuk et ve ürünlerinin vakumlarının bozulmamış olmasına,
- Firma etiketi olmayan paketsiz formdaki ürünlerin alınmamasına,
- Et satış reyonları temiz, düzenli olan ve çalışan personelin bakımlı ve temizlik kurallarına uygun davranan yerlerden alış-veriş yapılmasına,
- Satış reyonlarında et ve ürünlerinden başka gıda ve diğer maddelerin bulunmamasına,
- Günlük ihtiyaçtan fazla alınan etlerin, tek seferde tüketilebilecek porsiyonlara bölünerek evlerde derin dondurucularda muhafaza edilmesine,
- Donmuş etlerin çözündürüldükten sonra tekrar dondurulmamasına dikkat edilmelidir.
• Süt ve Süt Ürünleri Alırken;
- Süt ve süt ürünleri satın alınırken orijinal ambalajlı olanlar tercih edilmelidir.
- Açıkta satılan peynirler, dondurmalar, tereyağı hijyenik koşullarda üretilmediği gibi bazı insan sağlığına zararlı hastalık yapıcı mikroorganizmaları içerebilir. Örneğin çiğ sütten yapılan bu ürünlerde Brusella, Salmonella gibi insan sağlığını önemli derecede tehdit eden mikroorganizmalar olabilir.
- Orijinal ambalajlı pastörize veya uzun ömürlü (UHT) sütlerin alınması tercih edilmelidir.
- Veya Çiğ Süt tebliğine göre satış yapan yerlerden çiğ süt alın. Çiğ sütlerin, Hastalıklardan ari sağlık sertifikası olan çifliklerde üretildiğine emin olun. Satılan Çiğ sütler +4 C ‘de tanklarda muhafaza edilmelidir.
- Süt ürünleri satın alınırken, soğukta muhafaza edildiğinden emin olunmalıdır.
- Ambalajında herhangi bir sızıntı veya başka bir hasar olmamalıdır.
- İmal tarihi ve son kullanma tarihine bakılarak satın alınmalı, son kullanma tarihi geçen ürün tüketilmemelidir.
- Birkaç gün içerisinde tüketilecek miktarda alınmalıdır.
• Taze Balık Alırken;
- Balık eti, diğer etlere göre bağ dokusunun az olması ve yağının özellikleri nedeniyle sindirilme oranının daha yüksek olması avantaj olarak görülürken, bozulmaya karşı çok duyarlı olması önemli bir dezavantaj oluşturmaktadır.
- Bu nedenle avlandıktan sonraki aşamalarda hijyenik koşullar altında balık etinin muhafaza edilmesi gerekmektedir.
- Balık etinde bozulmanın saptanmasında şu şekildeki duyusal niteliklerin kontrolü ile bir değerlendirme yapılabilir;
- Taze balıkların gözlerinin şeffaf ve parlak olduğunu, balık bayatladıkça gözlerin donuklaşarak parlaklığını yitirir ve çevresinde kanamalar görülür.
- Taze balığın derisinin gergin ve parlak olduğunu, pulsuz balıkların bayatlamaya başladığında derilerinin parlaklığını yitirir, balık bayatladıkça özellikle karın bölgesinde buruşmalar meydana gelir.
- Taze balığın solungaçlarının pembe kırmızı renkte ve solungaç kapaklarının kapalı olur, balığın solungaçlarının bayatladıkça önce gri beyaza, daha sonra da kahverengi ve siyah renge dönüşür ve kapaklarının da açılmaya başlar.
- Balığın tazeliğinden emin olmak için elle kontrol edilmeli, “Balığın taze olduğunu anlamak için parmağınızla balığın üzerine bastırın, eğer meydana gelen çukurluk anında düzeliyorsa balık taze, parmak izi kalıyorsa balık bayat demektir.
- Balığı başından tutup kaldırdığınızda kuyruğu aynen tavadaki gibi dimdik kalkıyorsa taze olduğunu, aşağı doğru sarkıyorsa bayat olduğunun göstergesidir.
• Yumurta Alırken;
- Markette yumurtalar 4°C’da tutulmalıdır. Oda sıcaklığında bekletilen yumurtalar alınmamalıdır.
- Yumurtaların kabuğunda patojen (hastalık yapıcı) Salmonella enteridis mikroorganizması bulaşması olabilir ve yumurtanın içine de geçebilir. 7°C’dan daha düşük sıcaklıklarda bu mikroorganizma yeteri kadar nem olmadığı için çoğalamaz.
- Yumurtalarda kırık, çatlak ve aşırı kir olmamasına dikkat edilmelidir.
- Yumurtaların üzerinde işletme numarası, üretim yeri ve yumurtanın üretim şeklini ifade eden toplam 14 haneden oluşan numara olmalıdır (gezen yumurta, organik vb).
• Dondurulmuş Gıda Alırken;
- Bu tür gıdalarda sıcaklık artışını önlemek için alışverişin sonuna doğru alınmalıdır.
- Dondurucunun dolum çizgisinin altında kalan ürünlerin alınmasına özen gösterilmelidir.
- Eğer paketin üzerinde buz kristalleri varsa gıdanın dondurucuda uzun süre tutulduğunu gösterir.
• Konserve Gıda Alırken;
- Kutularda herhangi bir açılma olup olmadığı mutlaka kontrol edilmelidir.
- Kutunun tepesi veya tabanındaki tümsek oluşumları tehlikelidir. Bozuk konserve gıdanın tüketimi ölüme yol açabilir.
- Çoğu kez bu bombe oluşumları, gıdanın asitlerin teneke lakı ile reaksiyonu sonucu oluşan hidrojen gazı nedeniyledir. Ancak Clostridium botulinum mikroorganizmasının gelişimi sonucu da olabilir ve bu mikroorganizmanın toksinleri ölümcüldür. Bu tür bir konserve kutusu ne olursa olsun asla açılmamalıdır ve satın alınarak tüketilmemelidir.
• Makarna, Hububat ve Diğer Kuru Gıdaları Alırken;
- Bu ürünler görünür böceklerden ari olmalıdır. Hububat türü gıdalarda böcek yumurtaları bulunabilir.
- Şayet ılık ve nemli bir ortamda gıda muhafaza edilirse bu yumurtalar canlı böceklere dönüşür. Bu ürünlerin satın alındığı raflara da dikkat edilmelidir. Çünkü bulaşmanın olduğunu gösteren ipuçları olabilir.
• Satın Alınan Gıdaların Paketlenmesi
- Satın alınan malzemeyi poşetlere koyarken, soğuk ve donmuş ürünler bir arada paketlenmelidir.
- Taze et ve tavuk paketleri poşetin en altına yerleştirilmelidir.
- Deterjan gibi kimyasal özellikli temizlik malzemeleri gıda maddeleri ile aynı poşete konulmamalıdır.
Ceylan Malgıt – TP Özel