Evet, dünya çalkantılı bir dönem yaşıyor. Tabi bu çalkantılar; dünya siyasetini etkilemenin yanında, dünya ticaretini de etkiliyor. Ticaret denince de, en fazla etkilenen ürünlerden birisi de petrol. İlginç olan, bu çalkantılar bazen fırsatlarıda doğurabiliyor.
Nasıl mı?
Rusya'nın Ukrayna'ya saldırısı ve sonrası yaşanan savaş, Avrupa'nın Rusya'ya ambargo uygulamasına neden oldu. Ambargo ise, Rus dış ticaretin olumsuz etkiledi. Ve en çokta petrol ticareti etkilendi. Ruslarda ambargoyu delmek için, ucuz petrol satmaya başladı (uluslararası piyasalara göre). Ruslar'ın en önemli petrol müşterilerinden birisi ise Türkiye (Tüpraş). Ancak Türkiye, ucuz petrol ithal etmesine rağmen, halen iç pazarda ucuz benzin - motorin tüketemedi. Nedeni ise, akaryakıt fiyat formülü.
akaryakıt fiyatları nasıl belirleniyor?
- Burada öncelikli konu; petrol fiyatı değil, akaryakıt ürünlerinde uygulanan fiyatlama formülü (kurallar). Türkiye, akaryakıt fiyatları için (benzin - motorin vb), en yakın uluslararası pazar olarak ''Akdeniz Borsası (Cenova)'' fiyatlarını baz alıyor. Cenova; İtalya’daki borsada oluşan son beş günün kapanış fiyatının ortalaması, yine bu beş gündeki TCMB döviz kurunun ortalaması üstünden TL’ye çevriliyor. Bu şekilde ortaya çıkan fiyat, mevcut fiyatın yüzde 3 üstünde ya da altındaysa zam veya indirim gündeme geliyor.
- Zam ya da indirim olunca, rafineri çıkış fiyatı değiştiriliyor. Rafineri çıkış fiyatına KDV + ÖTV ekleniyor ve oluşan fiyat, dağıtım şirketlerine bildiriliyor.
- Fiyatı (Cenova), arz-talep belirliyor. Dolayısıyla, ham petrol fiyatı düşmüş olsa bile; ''örneğin, motorine talep fazlaysa'' motorin fiyatı aynı ölçüde düşmeyebiliyor.
- Bir diğer ifadeyle Türkiye'de ''Stok maliyetine göre veya gerçek ürün maliyetine göre'' fiyatlama yapılmıyor (Enerji piyasası - EPDK mevzuatı gereği).
- Örnek: Son 2 yıldır Tüpraş Rusya’dan yüklü miktarda ham petrol aldı-alıyor. Rus petrolü de, uluslararası piyasaya göre yüzde 30 civarı daha ucuz (savaş ve ambargo nedeniyle). Dolayısıyla, üretim maliyetleri ciddi oranda düştü. Ancak, bu düşüş satış fiyatına yansımadı. Çünkü satış fiyatı, İtalya'yadaki (Cenova) arz-talebe göre belirlenyor.
Yukarıdaki özetle hareket edilirse, Türkeye piyasası için uygulamada olan akaryakıt formülü yeterli görülebilir. Ancak; dünya değişiyor, piyasalar değişiyor (Mesela, ucuz petrol satışı gibi). Bütün bu gelişmeler de dikkate alınarak Türkiye; ''stok - ürün maliyeti'' bazlı yeni bir akaryakıt fiyatlandırma sistemine geçmeli.
Bu şekilde; hem üreticiler ve hem de TÜKETİCİLER kazançlı çıkacaktır.
